Sint-Maarten of Sint-Martinus van Tours is de patroonheilige van de stad Aalst. Zijn naamdag wordt gevierd op 11 november. In Aalst wordt dit gevierd met de Sint-Maartensjaarmarkt. Daarnaast is Sint-Maarten ook de geversheilige van de stad Aalst. Jaarlijks organiseert het Feestcomité de intrede van de Sint in de stad.
Sint-Maarten in de Sint-Martinuskerk van Aalst (Foto: Uitinvlaanderen.be)
Maarten (Martinus in het Latijn) werd geboren rond 316 na Christus in Savaria; een Romeinse stad in Hongarije. Martinus verhuisde met zijn ouders naar Noord-Italië, waar hij zijn jeugd doorbracht. Toen hij 15 jaar was volgde hij zijn vader op in het Romeinse leger. Hij werd als Romeinse soldaat naar Gallië gestuurd.
In Amiens kwam Martinus een bedelaar, die aan het doodvriezen was, tegen. Martinus sneed hierop een stuk van zijn mantel en gaf het aan de bedelaar. De helft van de mantel was eigendom van Rome, waardoor hij slechts de helft kon weggeven. Op dat moment kreeg Martinus een visioen, waarbij hij toegesproken werd door Christus. Hij stapte hierna uit het leger en stelde zich ter beschikking van het christendom. Maarten trok naar Poitiers waar hij een leerling werd van bisschop Hilarius. Op 19-jarige leeftijd werd hij door Hilarius aangesteld als duiveluitdrijver en rond 360 stichtten ze samen het klooster Ligugé bij Poitiers, het eerste klooster op Franse bodem.
In 371 werd hij aangesteld tot bisschop van de Franse stad Tours. Volgens een overlevering vond hij zich niet waardig genoeg voor dat ambt, en verstopte hij zich in een ganzenhok. Maar toen zijn aanhangers hem gingen zoeken, gingen de ganzen te keer waardoor zijn schuilplaats ontdekt werd. Zo kwam het dat hij alsnog tot bisschop gewijd kon worden.
Sint-Martinus (Foto via Pinterest)
Als bisschop zette hij zich in voor de verdere verspreiding van het christendom. Maarten verrichtte zelfs enkele wonderen, zoals het weer tot leven wekken van een kind. Toen hij een discussie had met enkele heidenen die een boom aanbaden, vroeg Maarten hen om de boom om te hakken. De heidenen wilden de boom omhakken, zodat die op Maarten zou vallen. De heidenen daagden hem uit om onder de boom te blijven staan, wat de bisschop ook deed. Geketend ging hij onder de boom liggen, omdat hij geloofde dat Christus hem zou beschermen. De boom viel neer en verpletterde niet Maarten, maar de heidenen.[1]
In 397 stierf Maarten aan koortsen. Maarten werd na zijn dood heilig verklaard en werd de patroonheilige van de armen, de soldaten, de gewetensbezwaarden, de kleermakers en de wijnmakers. Zijn feestdag is op 11 november, dit was de dag dat hij begraven werd. Martinus was de eerste geestelijke die in Noord-Europa wonderen had verricht, waardoor hij uitgroeide tot één van de meest vereerde heiligen in Europa. Zo werd Sint-Martinus ook in Aalst vereerd, waar hij de patroonheilige van de stad werd.[2][3]
De dood van Sint-Martinus op een fresco in de Sint-Martinuskapel in de benedenkerk van de Sint-Franciscusbasiliek.
Sint-Martinuskerk
Postkaart - Sint-Martinuskerk (Foto: http://madeinaalst.be - Collectie Van den Bossche K.)
In 1183 was er voor het eerst sprake van een parochiekerk in Aalst, die zich bevond tussen de Grote Markt en de Dender. In de 13e eeuw werd deze kerk omschreven als de Onze-Lieve-Vrouwekerk, maar in de 14e eeuw werd de kerk ook toegewijd aan Sint-Martinus.
Deze parochiekerk was echter te klein geworden, waardoor de Aalstenaars in 1480 het plan opgevat hadden om ze te vervangen door een kathedraal, toegewijd aan Sint-Martinus. Het bouwwerk moest de kathedraal van het Land van Aelst worden.
Tekening Sint-Martinuskerk met hoge toren. (Foto: Waar is de tijd - 1000 jaar Aalst)
De bouw van de kerk liep heel wat vertraging op door de uitbraak van de pest en enkele godsdienstperikelen. Het duurde 180 jaar eer de kerk klaar was. Door geldproblemen kon men de vooropgestelde kathedraal niet realiseren, waardoor de Aalstenaars zich tevreden moesten stellen met een parochiekerk in Brabantse gotiek. Omstreeks 1650 was de laatste fase van de werken gestart. Toen de kerk klaar was, werden er in 1655 nog plannen getekend voor een hoge gotische toren aan de kant van de Grote Markt. Dit zou de grootste kerktoren van Europa moeten worden, maar deze werd niet gerealiseerd. De bouw werd onvoltooid gestopt midden de 17de eeuw.[4][5]
Naast het hoofdaltaar, dat enkel door de pastoor gebruikt mocht worden, had de Sint-Martinuskerk nog een groot aantal andere altaren. Deze altaren werden toegewezen aan de ambachten, verenigingen of confrérieën. Ze werden gebruikt door kapelanen en andere priesters of paters uit de stad. De kerk was dus niet alleen een parochiekerk, maar ook een kapittel- of collegiale en een dekanale kerk. Tot de komst van de Sint-Jozefskerk in de 19e eeuw, was ze zelfs de enige in Aalst.[6]
Op 29 maart 1947 brak er brand uit in de Sint-Martinuskerk. De brand bracht grote verwoestingen aan, waardoor grote herstellingswerken volgden. Gelukkig konden de Aalstenaars bij het uitslaan van de brand 'De Heilige Rochus en de Pestlijders' van Peter Paul Rubens uit de kerk redden. Vroeger bevatte de kerk nog heel wat andere meesterwerken, maar in de loop der geschiedenis werden deze mee geroofd door de Spaanse, Franse en Hollandse overheersers.
Het standbeeld van Sint-Maarten kwam in 2019 terug naar de Sint-Martinuskerk (Foto: Sören Delclef - AjoinPedia)
Vandaag bevat de kerk naast het schilderij van Rubens ook nog de grafsteen van Dirk Martens, de sacramentstoren van Jeroen Du Quesnoy de oude, het Van Peteghemorgel en glasramen uit het Gentse atelier van Casier.[7] In 1966 ontwierp Marc De Bruyn een nieuw altaar in witte natuursteen voor de Sint-Martinuskerk.
In november 2019 werd het ruiterstandbeeld van Sint-Maarten terug in de kerk geplaatst. Het standbeeld, dat dateert uit de 17e eeuw, werd na de afbraak van het altaar in 1901 uit de kerk gehaald, omdat het niet zou passen bij de gotische stijl van de kerk. Het beeld werd toen verplaatst naar de zolders van het Belfort en het stedelijk museum, waar het niet goed bewaard werd. Het houten beeld werd daardoor sterk aangetast door lucht, licht en houtworm. Gedurende 3 jaar namen de studenten Conservatie en Restauratie van de Universiteit Antwerpen het beeld onder handen waarna het na meer dan 100 jaar terugkeerde naar de Sint-Martinuskerk.
Doorheen de tijd werd de kerk regelmatig hersteld en gerestaureerd.
Sint-Maartensjaarmarkt
(uit Het Verbond van Aelst - 22/10/1854)
De feestdag van Sint-Martinus werd vroeger in Aalst gevierd met een H. Mis in de Sint-Martinuskerk. Omstreeks 1850 werd er ook een jaarmarkt voor paarden en vee georganiseerd op de feestdag van Sint-Maarten. Later werd er ook een prijskamp georganiseerd; een soort schoonheidswedstrijd voor vee. De veejaarmarkt werd jaarlijks georganiseerd op het Esplanadeplein, maar verhuisde later naar de Houtmarkt.
Doordat na de Eerste Wereldoorlog de feestdag van Sint-Maarten samenviel met Wapenstilstand, werden de festiviteiten hierrond in 1919 uitgebreid. Naast de gewone Sint-Maartensjaarmarkt van vee en paarden werd er ook een Winterfoor georganiseerd van 9 tot 16 november 1919. Er stonden die 11 november ook verschillende concerten op het programma, van o.m. de Koninklijke Harmonie, het muziekkorps van het 1e Linie-regiment en de fanfare Hand in Hand. Het was de bedoeling dat deze nieuwe Winterfoor een traditie zou worden en de foor van Vastenavond zou vervangen, maar uiteindelijk kwam het zo ver niet.[8][9]
Affiche Winterfoor 1919
De Jaarmarkt in 1953 op de Houtmarkt (Foto: http://madeinaalst.be - Collectie Louies J.)
Vanaf 1953 werd met een nieuwe traditie gestart. Naast de veemarkt organiseerde de Marktkramersbond van Aalst, in samenwerking met het stadsbestuur, een Grote Sint-Maartensjaarmarkt in de omgeving van de Houtmarkt en Watertoren. Op deze jaarmarkt stonden aanvankelijk kramen, waar textiel, landbouwgereedschap, bloemen, vogels, pluimvee, enz. gekocht kon worden. Naast deze jaarmarkt, werd er nog steeds een veemarkt georganiseerd.
Deze jaarmarkt wordt vandaag nog steeds georganiseerd en is in 2019 aan de 67e editie toe. De veemarkt verdween wel in de loop der jaren.
Sint-Maarten
Kindervriend
Sint-Maarten en zwarte Piet in 1958 op de Grote Markt (Foto: http://madeinaalst.be - Collectie Louies J.)
In Aalst wordt Sint-Maarten op 11 november gevierd als kindervriend, waarbij er heel wat gelijkenissen zijn met de sinterklaasviering. Kinderen zetten hun schoentje voor Sint-Maarten, die hen 's nachts beloont met speelgoed en snoep. In sommige streken wordt Sint-Maarten voorgesteld als een Romeinse soldaat, maar in Aalst gaat hij gekleed als bisschop, net zoals Sinterklaas.
Intrede van de Sint
Voororlogs Sint-Maartensfeest, ingericht door Huis De Winter. Foto in de Kattestraat, omstreeks 1937. (Foto uit 'Het Aalsters Volksleven')
De intrede van Sint-Maarten werd in Aalst georganiseerd vanaf 1928. Pierre De Winter startte de traditie, nadat zijn winkel 'Huis De Winter' reeds bekend stond voor de mooie etalages tijdens die periode. Pierre liet de Sint afhalen aan het station en in een open koets of te paard naar de Grote Markt brengen, waar de Sint de kinderen verwelkomde in de winkel van Pierre De Winter, achter het Belfort.
In 1944 liet Pierre De Winter de intrede van de Sint over aan Erkentelijkheid, een organisatie die zorg droeg voor de graven van de geallieerde soldaten. Erkentelijkheid, waarvan Pierre De Winter voorzitter was, organiseerde hun Sint-Maartensfeest in zaal Rink. Pol De Paepe speelde hierbij de rol van Sint-Maarten. Erkentelijkheid kreeg hierbij hulp van het Canadese leger, dat hier gekazerneerd was. Het Canadese leger stelde een amfibiewagen ter beschikking voor de intrede van de Sint. Voor het Sint-Maartensfeest had men wel toegangstickets nodig, die men kon aanschaffen bij de leden van Erkentelijkheid. De Sint van Erkentelijkheid ging ook steeds de kinderen van het weeshuis in de Kattestraat bezoeken.[10]
Intrede van Sint-Maarten in Aalst in 1959 (Foto: fragment uit televisiereportage BRTN - 14/11/1959)
Vanaf 1959 zette een groep handelaars, onder impuls van Pol De Paepe, de traditie van Pierre De Winter verder. De Kwaliteitswinkels van Aalst (Aalsterse Bon Marché, De Bisschop, De Paepe, De Waen, Drukkerij Du Caju, Eleganta, Empire, Izegem - Lux, Keukencentrale, Mertens-Moereels, Roobroeck, Sanfor en Speed-shop) organiseerden een groot Sint-Maartensfeest met Terry Van Ginderen en de aankomst van Sint-Maarten aan het station. Het feest werd georganiseerd in zaal Rink. De vaste Sint van de Kwaliteitswinkels was Willy Coppieters. De aankomst van de Sint van de Kwaliteitswinkels in Aalst werd twee keer gefilmd door de nationale televisie.[11][12]
Sinds 1964 ligt de organisatie van de intrede van Sint-Maarten in handen van het Feestcomité van Aalst. Hierbij werd ook steeds gezorgd voor randanimatie. Jarenlang was Jan Adriaens de vaste Sint van de stad Aalst. Als Sint had Jan het tegen de kinderen vaak over 'tatjes, tikken oikes, soepeken, memeken en pepeken'. Deze typische woorden zouden symbool staan voor deze Sint.[13]
Afhaling van de Sint aan het station in 1982. Op de foto staat ook schepen Marcel De Bisschop. (Foto: http://madeinaalst.be - Stadsarchief Aalst)
Karel De Naeyer begeleidde de Sint in 1975 (De Voorpost - 31/10/1975)
In de jaren '70, zorgde de Prinsencaemere mee voor de begeleiding van Sint-Maarten bij zijn intocht in de stad. In 1983, 1984 en 1985 zorgde de Prinsencaemere zelf voor de Heilige man; ex-Prins Jempi (Jean-Pierre Timmermans) nam de rol van Sint-Maarten op zich. In 1986 speelde Paul Sonck voor Sint, waarna Jan Adriaens de rol van Sint opnieuw op zich nam. Jan speelde gedurende 65 jaar Sint in Aalst. Hij werkte als Sint voor de Marktkramersbond en voor het Feestcomité. Etienne Liebaut was hierbij één van de vaste Zwarte Pieten van Jan.[14][15][16][17]
De intrede van de Sint in 2017. Op de foto staan naast de Sint en Zwarte Piet ook burgemeester D'Haese, schepen Uyttersprot en Feestcomité-voorzitter Verleysen. (Foto: Cultuur In Beeld)
Na Jan Adriaens nam Florean Verhofstadt de rol van Sint-Maarten over in 2011. Florean bleef deze rol jaarlijks vertolken tot in 2016. Na de dood van Florean deed de stad voor het eerst een beroep op een professionele firma; theaterbureau Amuzanto uit Moorsel zette een heel spektakel rond de feestelijke intrede op.[18]
De Sint kwam in de loop der jaren op verschillende manieren aan in Aalst. Met de trein, per boot, in een koets, met zijn paard en zelfs één keer via helikopter in 1983.
Sinte Merten op ne stok
(Foto uit 'De glorie van het brood')
Voor de Tweede Wereldoorlog bestond in Aalst het gebruik om ter gelegenheid van Sint-Maarten een brood op een stok te maken. Kinderen liepen dan rond met een koekfiguur op een stok, dat een man te paard moest voorstellen. Het product werd door de bakkers 'Sinte Metten op een stoksken' genoemd. De bakker boetseerde soms als extra versiering een mantel in koek om de schouders van de ruiter. In dat geval sprak men van 'Sinte Metten met een frak aan'.
Door de oorlogsarmoede werd de koek soms vervangen door uitgeholde bieten, waar een kaars in gezet werd. Het gebruik verdween vermoedelijk tussen de twee wereldoorlogen.[19][20] In 2019 brachten de leerlingen van DvM Basis, kunstenaar Patrick Van Caeckenbergh en bakkerij Verleysen deze oude traditie terug. Met broden op een stok gingen zij in stoet naar het Werfplein om er de Sint op te wachten bij zin intrede.
Uit die tijd dateert ook het kinderliedje 'Sinte Merten op ne stok'.[21]
Sinte Merten op nen stok, wije ni geiven, wije ni geiven. Sinte Merten op ne stok, wije ni geiven, ropt a op.
(Uit Educatief pakket 'Sinte Merten op ne stok' van erfgoedcel Denderland)
Varia
In 1972 ontving Jan Adriaens de Gouden medaille van de Orde van Leopold II, als bestuurslid van het comité Sint-Maarten en de Aalsterse weeskinderen.[22]
In 1976 werd Jan Adriaens door André Dooms gehuldigd omdat hij 31 jaar Sint-Maarten gespeeld had, waarvan 10 jaar voor het Feestcomité.[23]
In de Prinsenrevue van de Prinsencaemere in 1992 verschenen de ex-Prinsen als Sint-Maartens op het podium.[24]
In 2019 is de expo 'Maarten en de magie van de mantel' in het Stedelijk Museum van Aalst te bezoeken. Erfgoedcel Denderland ontwikkelde tevens het educatief pakket 'Sinte Merten op ne stok'. Het pakket is gratis te downloaden op hun website: https://www.erfgoedceldenderland.be. Erfgoedcel Denderland organiseerde ook enkele lezingen, naar aanleiding van Sint-Maarten en de onthulling van het gerestaureerde ruiterstandbeeld in de Sint-Martinuskerk. Op initiatief van erfgoedcel Denderland maakten auteur Mario De Koninck en illustrator Nikola Hendrickx het kijk- en voorleesboek 'Maarten en de magie van de mantel'.
Redactie
Tekst en foto's
Tekst: Sören Delclef - AjoinPedia
Foto's: BRTN, Cultuur in Beeld, De Glorie van het Brood, De Voorpost, Erfgoedcel Denderland, Het Aalsterse Volksleven, Het Verbond van Aelst, KRO-NCRV, Madeinaalst.be, Pinterest, Sören Delclef, Uitinvlaanderen.be, Waar is de tijd - 1000 jaar Aalst
.jpg){kind=link}
