UNESCO en Aalst Carnaval

UNESCO en Aalst Carnaval

Sinds 2010 werd Aalst Carnaval toegevoegd aan de Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid van UNESCO. In 2019, nadat reeds eerder klachten binnengekomen waren, werd Aalst Carnaval in vraag gesteld door UNESCO. Aalst hield echter de eer aan zichzelf en besliste op 1 december 2019 om afstand te doen van de UNESCO-erkenning voor Aalst Carnaval.

Unesco

De UNESCO of United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, dat onderdeel is van de Verenigde Naties, heeft als doel om bij te dragen aan vredesopbouw, armoedebestrijding, duurzame ontwikkeling en interculturele dialoog door onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie. Sinds 1972 streeft UNESCO ook naar bescerming van werelderfgoed en stelden ze een werelderfgoedlijst op.

Vanaf 2003 werd ook immaterieel cultureel erfgoed door de UNESCO erkend. Immaterieel cultureel erfgoed kan bestaan uit mondelinge overleveringen, muziek en dans, rituelen, feestelijke evenementen, sociale praktijken, kennis en toepassingen in verband met de natuur en het universum, of de vaardigheden van ambachten.

Vera Van der Borght

In november 2007 diende Vera Van der Borght, Vlaams volksvertegenwoordiger en Aalsters gemeenteraadslid voor Open VLD, samen met haar collega's van de meerderheidspartijen een voorstel in om carnaval in Vlaanderen te laten erkennen als immaterieel cultureel erfgoed. De bedoeling was om hiermee ook Vlaamse immaterieel cultureel erfgoed op de UNESCO-lijst te krijgen. In 2003 werd het carnaval van Binche immers al naar voor geschoven om opgenomen te worden op de UNESCO-lijst van immaterieel cultureel erfgoed. Vlaanderen wou hierbij niet uitblijven.

Vooraleer immaterieel cultureel erfgoed op de lijst van UNESCO kan komen, moet dit eerst op de inventaris van zijn land of gemeenschap raken. De commissie Cultuur van het Vlaams Parlement keurde in februari 2008 het voorstel goed om het georganiseerde carnaval in Vlaanderen te erkennen als belangrijke cultuurvorm. Hierdoor kwam Aalst Carnaval op de lijst van belangrijke cultuurvormen in Vlaanderen. Nog zeven andere evenementen, waaronder de Bloedprocessie van Brugge, de Jaarmarkt van Sint-Lievens-Houtem en het feest van Krakelingen en Tonnekensbrand in Geraardsbergen, werden ook erkend als Vlaams immaterieel cultureel erfgoed.

Cultureel erfgoed met jaar vertraging

Het carnaval van Aalst en de Bloedprocessie van Brugge werden hierbij als eerste genoemd om op de 'de representatieve lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid' van de UNESCO te komen. Vlaanderen droeg de twee evenementen bij de UNESCO naar voor in september 2008.

Het dossier van de Bloedprocessie van Brugge werd goedgekeurd, maar de erkenning van Aalst Carnaval als immaterieel cultureel erfgoed moest met een jaar uitgesteld worden. De stad Aalst vergat in het dossier te vermelden dat Aalst Carnaval reeds opgenomen was op de Vlaamse lijst voor immaterieel erfgoed. Wanneer het dossier van Aalst Carnaval echter zou afgewezen worden, wat sowieso zou gebeuren door de administratieve fout, zou men 4 jaar moeten wachten vooraleer een nieuw dossier ingediend kon worden. De stad Aalst besloot hierop om het dossier terug te trekken en eind augustus 2009 opnieuw in te dienen om in 2010 op de UNESCO-lijst te kunnen komen.

Aalst voldeed ondertussen aan alle voorwaarden om erkend te worden tot immaterieel cultureel erfgoed. Het evenement werd erkend door Vlaanderen en ondertussen had ook een jury van experts een positief advies geadviseerd. De laatste stap was de officiële erkenning op de UNESCO-conferentie in Nairobi. Op 16 november 2010 werd Aalst erkend als Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid, samen met het Krakelingenfeest en de Tonnekensbrand (Geraardsbergen) en Houtem Jaarmarkt (Sint-Lievens-Houtem).

Aalst Carnaval werd reeds in november 2010 erkend als immaterieel cultureel erfgoed, maar het certificaat werd pas overhandigd op 4 maart, aan de vooravond van carnaval. Burgemeester Ilse Uyttersprot kreeg het certificaat uit handen van Vlaamse vertegenwoordiger bij Unesco Nic Vandermarliere.

Pretpark

Schepen van Cultuur Dylan Casaer en burgemeester Ilse Uyttersprot wilden de erkenning door UNESCO uitspelen als toeristische troef van de stad Aalst. Hierdoor kwamen ze in november 2010 op de proppen met het idee om een pretpark op te richten in het thema 'Oilsjt carnaval'. In het carnavalspretpark zou ook plaats zijn voor een interactief museum zijn.

"We denken aan een themapark rond carnaval, met echte attracties. Iets zoals Plopsaland, waar je met het hele gezin naartoe kan gaan en het hele jaar door genieten van de carnavalssfeer", verduidelijkte schepen Casaer het idee. "In Disneyland stapt er dagelijks een optocht door het pretpark. Ik zeg niet dat er hier elke dag een carnavalsstoet moet uitgaan, maar misschien kunnen we met dat idee toch iets doen", vulde Ilse Uyttersprot aan.

Open VLD, de derde meerderheidspartij, was echter niet akkoord met het idee en vond het zelfs een belachelijk voorstel. Het idee zou uiteindelijk niet uitgewerkt en verwezenlijkt worden.

In plaats van een pretpark maakte de dienst Toerisme werk van een carnavalswandeling. De wandeling was voorzien van audio- en videofragmenten, die door het inscannen van een code bekeken en beluisterd konden worden. De wandeling werd gesubsidieerd door Toerisme Oost-Vlaanderen.

Volksfeest

(Foto: Carnavalaalstkoentje)

Om de erkenning door UNESCO te vieren werd op 26 november 2010 een groot volksfeest georganiseerd op de Grote Markt. Het feest werd opgedeeld in drie delen. Er werd gestart met een optocht van aan de Sint-Martinuskerk, via de Grote Markt naar de Molenstraat. In deze optocht, die begeleid werd door De Oude Garde, liepen Kamiel Sergant, Prins Carnaval Chris Boone, de Aalsterse Gilles en De Stopnoillekes met hun reuzen mee. Het Ros Balatum was er niet bij, omdat de kostuums van de Vier Heemskinderen in herstelling waren.

(Foto: Carnavalaalstkoentje)

Op de Grote Markt demonstreerde Gert Schatteman hoe men carnavalskoppen sneed en werden enkele prominenten geïnterviewd op het podium. Schepen van Cultuur Dylan Casaer, erfgoedkenner Jan Louies, archeoloog Jan Moens en Arlette Thijs van de dienst internationale relaties van de Vlaamse Gemeenschap, passeerden de revue. Burgemeester Ilse Uyttersprot was opvallend afwezig. Wellicht had de aanwezigheid van enkele stakende brandweermannen hier iets mee te maken, want normaal stond er wel een speech van de burgemeester op het programma. Jan Louies maakte van de gelegenheid gebruik om een oproep te doen voor een echt carnavalsmuseum. Het idee van een pretpark schoot hij af, wat op heel wat applaus bij het publiek kon rekenen.

In een derde deel werd een carnavalsshow gebracht onder leiding van Keizer Kamiel Sergant. Hierbij waren optredens te zien van Prins Carnaval Chris Boone, kandidaat Prins Carnaval Kristof De Vos, De Prinsencaemere, De Prinsengarde en Hendrik Daelman. Carnavalsgroep De Loge mocht de Aalsterse show beëindigen met een stripact.

Twijfelachtige onderwerpen

Jacquy De Pauw

Schiefgoddeweg 2011 (Het Nieuwsblad - 05/03/2011)

Jacquy De Pauw hekelde in maart 2011 enkele onderwerpen van een paar Aalsterse groepen en betrok hierbij UNESCO. Jacquy had problemen met de liedjestekst van de parachutemoord van De Saazers en met het onderwerp van Schiefgoddeweg, waarbij Afrikaanse kuisvrouwen als dik en lui werden voorgesteld.

Jacquy vond dat de thema's in het algemeen steeds extremer werden uit profileringsdrang en vreesde dat Aalst Carnaval daarmee in een slecht daglicht zou komen. Volgens Jacquy flirtten verschillende groepen met racisme. Jacquy stelde dan ook publiekelijk de vraag of UNESCO dit gewone spot zou vinden.

Het bleef uiteindelijk bij kritiek van Jacquy De Pauw, want er werden geen klachten ingediend en UNESCO merkte de onderwerpen dan ook niet op.

Eftepië en de SS-VA

Eftepië 2013 (Foto: Het belang van Limburg - 13/02/2013)

In de stoet van 2013 beeldde de losse groep Eftepië de SS-VA uit. Dit was een parodie op de politieke partij NVA, waarbij deze omgedoopt werd tot SS-VA. De slogan van de partij werd door Eftepië veranderd van 'Denken.Durven.Doen.' naar 'Kreften.Zaugen.Memmen.'. De leden van de groep liepen als SS-officieren mee in de stoet.

De directeur-generaal van UNESCO, Irina Bokova, kreeg beelden te zien van de groep Eftepië in de stoet en publiceerde meteen een verklaring op de website van UNESCO. "Ik ben diep verontwaardigd over de nagemaakte nazi-treinwagon die paradeerde op Aalst Carnaval (...) waar SS-officieren pret maakten en champagne dronken op populaire Duitse deuntjes. Ik ben diep geschokt door deze onaanvaardbare daad, die een belediging is voor de herinnering aan de 6 miljoen Joden die in de Holocaust gedood werden. Het druist in tegen de waarden van de VN-organisatie, die voor wederzijds begrip, verdraagzaamheid en vrede ijvert." De directeur-generaal van Unesco contacteerde ook de Belgische autoriteiten.

Eftepië 2013 (Foto: Katholieke Universiteit Leuven)

Het blad Joods Actueel nam de reactie van Irina Bokova over op zijn website. Ook het Forum der Joodse Organisaties vond dat er grenzen overschreden waren.

Aalsterse burgemeester Christoph D'Haese vond dat men het uitgebeelde thema moest contextualiseren, maar betreurde het wel. Hij zou de groep in de week voor carnaval nog gewaarschuwd hebben dat wat ze deden te exact was en weinig carnavalesk. D'Haese zei wel dat carnaval 'de hoogdag van de vrije meningsuiting' is en ze daarom niks verboden hadden.

Eftepië 2013 (Foto: De Standaard - 13/02/2013)

De Vlaamse regering betreurde dat mogelijks de perceptie was gewekt dat deelnemers aan het carnaval van Aalst een antisemitische boodschap wilden verspreiden of de Holocaust wilden bagatelliseren. Vlaams Minister Joke Schauvliege stuurde daarom een brief naar UNESCO. Schauvliege schetste hierin de context van de uitbeelding. Schauvliege benadrukte in de pers wel dat de Vlaamse regering zich niet wilde bemoeien met Aalst Carnaval. Met haar reactie kreeg Schauvliege kritiek van het Forum der Joodse Organisaties. Het Forum vond dat Schauvliege de uitspattingen van het Aalsters carnaval vergoelijkte. Schauvliege kreeg hierop een brief van het Forum waarin stond: "Wij hebben met ontsteltenis en verbijstering moeten vaststellen dat u de uitspattingen van het Aalsterse carnaval vergoelijkt". "U blijkt niet te begrijpen dat de verwijzingen naar de tragedie van de Tweede Wereldoorlog, die tot op heden onuitwisbare sporen heeft nagelaten bij de Joodse gemeenschap, traumatiserend zijn".

De heisa ging uiteindelijk liggen en UNESCO trok de erkenning van Aalst carnaval als immaterieel cultureel erfgoed niet in.

SS-vlag van de Droeve Apostelen

In 2018 merkte een toeschouwer een SS-vlag op bij carnavalsgroep De Droeve Apostelen, waarna die een klacht indiende bij UNESCO. Ook burgemeester Christoph D'Haese had de klacht ontvangen, maar die vond de kritiek sterk overdreven en zei dat hij zich nooit censuur zou laten opleggen.

De klacht kwam tot bij de zetel van UNESCO in Parijs, maar er werd geen gevolg aan gegeven.

De Droeve Apostelen in 2018 met SS-vlag (Foto: Sören Delclef - AjoinPedia)

Joden bij de Vismooil'n

De Vismooil'n 2019 (Foto: Sören Delclef - AjoinPedia)

In 2019 beeldden De Vismooil'n roze Joden uit op hun wagen voor het thema ‘sabbatjaar‘. De uitbeelding deed heel wat stof opwaaien en er kwamen klachten van de Joodse gemeenschap. De Europese Commissie en UNESCO veroordeelden de praalwagen in de pers, omdat deze als racistisch en antisemitisch gezien kon worden. "De satirische geest van Aalst Carnaval en de vrijheid van meningsuiting kunnen niet dienen als een doek voor zulke manifestaties van haat. Deze onfatsoenlijke karikaturen gaan in tegen de waarden van respect en waardigheid belichaamd door UNESCO", zei Ernesto Ottone van UNESCO

De Vismooil'n 2019 (Foto: Sören Delclef - AjoinPedia)

De Vismooil'n en burgemeester Christoph D'Haese ontvingen door de heisa zelfs dreigbrieven en haatboodschappen. Burgemeester D'Haese verdedigde opnieuw zijn stad en verklaarde dat de praalwagen niets met antisemitisme te maken had en dat er tijdens carnaval plaats was voor alles. Gelijkekansencentrum Unia besloot dat er geen antidiscriminatiewetten overtreden werden, waardoor het niet tot een klacht kwam. De Joodse gemeenschap eiste wel excuses en verschillende organisaties vroegen de federale regering om zich te distantiëren. Invloedrijke Joodse organisaties dreigden ook met het vertrek van de Antwerpse diamantsector, die grotendeels in Joodse handen is.

Afstand van erkenning

UNESCO besliste op 22 maart 2019 om de status van Aalst carnaval als immaterieel cultureel werelderfgoed toch ter discussie te stellen. Hierop trokken burgemeester D'Haese en schepen De Gucht in september 2019 naar het UNESCO-hoofdkwartier in Parijs, om er de context van Aalst Carnaval te gaan schetsen. De beslissing zou echter vallen in december 2019.

Toen enkele Aalstenaars in oktober 2019 carnavalslintjes lieten maken met slogans als 'UNESCO, wa'n klucht' en 'Weir lachen me iederiejn', ontstond er opnieuw commotie. Op de lintjes werden Joodse karikaturen afgebeeld, wat in het verkeerde keelgat schoot bij het Forum van Joodse Organisaties. Het FJO zag de lintjes als pure provocatie en eiste opnieuw dat Aalst Carnaval van de UNESCO-lijst geschrapt zou worden. Het Simon Wiesenthal Centrum probeerde hierbij zelfs premier Wilmès in te schakelen.

Op 12 december zou het verdict vallen, maar in het ontwerp-besluit stond reeds de schrapping van Aalst carnaval te lezen. De Aalstenaars zouden het zo ver niet laten komen en op 1 december 2019 stuurde burgemeester D'Haese het nieuws de wereld in dat Aalst de erkenning van Aalst Carnaval als immaterieel erfgoed terug zal geven aan de UNESCO. De burgemeester benadrukte dat de Aalstenaars geen antisemieten of racisten zijn en dat ze het gehad hebben met de verwijten. Aalst houdt hiermee de eer aan zichzelf en neemt afstand van de UNESCO-erkenning.

Op 13 december 2019 werd de schrapping van Aalst Carnaval op de UNESCO-lijst goedgekeurd tijdens de bijeenkomst van het Unesco Comité Immaterieel Erfgoed in Bogota (Colombia). De beslissing werd unaniem genomen en maar liefst 11 landen drukten extra hun verontwaardiging uit. Zo verklaarde de vertegenwoordiger van Oostenrijk het volgende: "Wij als Unesco gaan niet bepalen hoe zij hun traditie moeten beleven. Ze doen het zoals ze willen, maar dan zonder de zegen van de Unesco. We willen hier een rode lijn trekken. We kunnen zulke manifestaties niet toelaten en daarvan wegkijken." De beslissing werd in de zaal op applaus onthaald.